De korporale werken van barmhartigheid – Geef te drinken aan de dorstigen
De door de Kerk aanbevolen Werken van Barmhartigheid hebben geen prioriteit boven elkaar, maar zijn allemaal van even groot belang
Eén daarvan is ‘het geven van drank aan de dorstigen’. Jacopo Robusti (Venetië 1518/1594), bekend als Tintoretto, een grote Italiaanse schilder, gaf al in zijn beginjaren als kunstenaar de voorkeur aan het uitwerken van grootse composities, waarbij de vele personages in de verschillende scènes in complexe architectuur en landschappelijke achtergronden waren gerangschikt. Vanwege zijn bewezen schildervaardigheid werd hij al snel uitgekozen om de middelbare school van San Rocco in Venetië te versieren. Een van de belangrijkste taken van de school was het lessen van de dorst van de armen van de stad, en op het plafond van een van die zalen schilderde hij rond 1577 het tafereel van Mozes die water uit de rots liet springen.
In het midden van het tafereel heft Mozes zijn staf op en slaat op de rots waaruit een krachtige straal helder water voortstroomt. Beneden verdringen dorstige mensen en dieren zich met verschillende vaten, die uit dat water putten. Mozes, een man met een krachtig spierstelsel, een teken van zijn geestelijke kracht, kijkt zelfverzekerd naar boven, waar tussen de wolken, met zijn gezicht bijna bedekt door zijn zware kleding, God het wonder toelaat, maar bovenal toestaat dat dit volk, ondanks alles, zo wispelturig is. om hun dorst te lessen. De hoofdpersoon wordt dan God, die geen rekening houdt met schuld, maar dat wel heeft gedaan genade en schenkt genade aan Mozes die tussenbeide kwam en aandrong met zijn gebeden. De contrasten van licht en schaduw die de bewegingen en uitdrukkingen van de figuren benadrukken, de felle kleurtonen en de opvallende achtergrond versterken het effect van spanning en drama van de bijbelse episode. Tintoretto's rusteloze en gekwelde visie staat in contrast met de kalme, evenwichtige en serene visie van een andere zeer belangrijke Italiaanse schilder.
Het wordt toevertrouwd aan de Venetiaanse schilder Paolo Caliari (1528/1588), bekend als Veronese, een van de mooiste meesterwerken die de bekende episode vertelt van de ontmoeting tussen Jezus en de Samaritaanse vrouw (1585). Het werk, bewaard in een van de meest prestigieuze musea in Wenen, is zeer belangrijk en geeft volledig uitdrukking aan het fundamentele concept van de evangeliepassage: het gesprek.
Jezus is zojuist bij de bron aangekomen, en de flamboyant geklede vrouw lijkt toen ook gearriveerd. In het midden bevindt zich de betovering van een frisse en weelderige natuur waarin we in de verte een glimp opvangen van de apostelen die terugkeren met voedsel. Welsprekend is het gebaar van Jezus die, dorstig en vermoeid, de vrouw vraagt Hem iets te drinken te geven, terwijl de vrouw al op het punt staat haar kruik te vullen. Zo begint de dialoog tussen de Zoon van God die kwam om te redden en de persoon die misschien wel het meest veracht wordt door zijn volk en instemt met hun zonden. Christus laat haar, met die grote goedheid die voortvloeit uit barmhartigheid, nadenken over haar verkeerde emotionele leven, haar moeilijkheden, haar valse idolen. Hij maakt haar bewust van haar situatie en onthult haar de Waarheid die haar leven zal veranderen: “Ik weet dat de Messias moet komen…. Ik ben de Messias.” Het lijkt ongelooflijk, maar veel Samaritanen in die stad geloofden in Hem vanwege het woord en getuigenis van de vrouw. In dit schilderij zijn de zoetste uitdrukking van het gezicht van Christus en het aandachtige luisteren van de jonge vrouw gehuld in een delicate chromatische rijkdom, waarbij tonale nuances de schoonheid van deze belangrijke episode van barmhartige liefde lijken te benadrukken.
In de jaren 1300 speelde de schilderkunst een zeer belangrijke educatieve rol, zozeer zelfs dat dit werk van barmhartigheid door Giotto di Bondone (1267/1337), een Florentijnse schilder en architect, werd vertaald in het ‘Mirakel van de Lente’, een van de twintig -acht panelen met fresco's voor de Bovenbasiliek van Assisi. Nadat hij uit het Bargello-gebergte was gekomen, ging de kunstenaar eerst naar Assisi, waar hij een stage bij Cimabue aanvaardde. Hier kwam hij niet alleen in contact met andere getalenteerde Romeinse schilders, maar vooral met de plaatselijke broeders, met wie hij een goede relatie opbouwde en gaandeweg de stichter van de orde: Sint Franciscus steeds meer ging waarderen. Giotto wordt zo de grote verhalenverteller die op overtuigende wijze vertolkt wat de broeders gaan prediken: armoede, gebed, maar vooral barmhartigheid. Hierdoor kunnen we begrijpen waarom de broeders van Assisi, slechts zeventig jaar na de dood van de heilige, hem de grootste picturale cyclus van de Basiliek konden laten maken.
De dorstige man in de scène wordt niet rechtstreeks door de heilige gelest, maar rechtsonder geplaatst omdat de aandacht van de toeschouwer moet worden gericht op wat de heilige doet: hij bidt! Het dominante personage is de heilige Franciscus die, medelijdend met de hevige dorst van de jongeman die de broeders begeleidt, stopt en knielend op de rotsen God om genade vraagt. Het landschap bestaat uit twee kale, rotsachtige bergen en een paar bomen die de droogte van het terrein accentueren, waardoor de ongelooflijke gebeurtenis van water dat plotseling uit de rots gutst duidelijker wordt. Links op de voorgrond kijken de twee broeders met de ezel naar elkaar, de een verrast en de ander jubelend over het wonder waarvan ze getuige zijn; Verderop aan de rechterkant staat de dorstige jongeman die, gesteund op één voet, alleen maar zijn best doet om zijn dorst te lessen, zonder zelfs maar te beseffen wat er voor zijn ogen gebeurt.
De auteur brengt hierin, net als in de andere panelen, de religieuze boodschap over die aan de wereld wordt gebracht door de liefde voor de schepping, de aarde, het water, de dieren en de mens te verheerlijken waardoor het bestaan van God wordt erkend. Zelfs de kleuren zijn door de meester met uitzonderlijke schittering gekozen, zoals de grote blauwe driehoek in de lucht, geplaatst als een pijl die naar het hoofd van de heilige wijst. Het hele tafereel wordt doorkruist door een contourlijn, nu dunner, dan weer dikker, die niet alleen de volumes benadrukt, maar ook de fysionomie versterkt van de psychologisch gedifferentieerde karakters die het wonder onder ogen zien: de serene en vertrouwende Sint Franciscus, de ongelovige en verraste broeders, verlangend naar het uitdoven van zijn dorst de jonge man. De hele afbeelding doet ons begrijpen dat de echte auteur van het wonder ook hier God is, die in zijn grote barmhartigheid het gebed van de heilige verhoort, de dorstige man herstelt en het geloof van de nederige broeders vergroot. Deze geweldige afbeeldingen moeten niet alleen bewonderd worden, maar moeten ons ook aanzetten tot nadenken en handelen. Tegenwoordig zal het zeker niet nodig zijn om water uit de rotsen te laten springen, maar het is niet moeilijk om dit werk van barmhartigheid uit te voeren jegens degenen die hun hand uitsteken, vooral uit de meest vergeten landen.
Paola Carmen Salamino