Ethiopië, nieuw schisma in de Orthodoxe Kerk
De eerste poging tot verzoening van patriarch Abune Mathias mislukt
De Patriarch van de Ethiopisch Orthodoxe Tewahodo Kerk (EOTC), Zijne Heiligheid Abune Mathias, en zijn delegatie brachten een werkbezoek aan Mekele, zetel van de regionale staat Tigray. Een ontmoeting die niet doorging. Het doel van het bezoek was om een verzoeningsproces op gang te brengen met de bisschoppen van de Tigray Orthodoxe Kerk na het schisma tussen de Kerk van Addis Abeba en de Kerk van Mekele.
De Ethiopisch-orthodoxe kerk is de grootste van de oosters-orthodoxe christelijke kerken en een van de oudste in het christendom, en is sinds 330 na Christus in Ethiopië aanwezig. Geïnitieerd door de patriarch Abune St Frumentius, werd het de religie van het koninkrijk Aksum door de bekering tot het christendom van de Aksum-koning Ezana. De Ethiopisch-orthodoxe kerk is de enige inheemse 'christelijke kerk' in Ethiopië. Het is een van de stichtende leden van de Wereldraad van Kerken.
De oorlog in Tigray, die in november 2020 begon, heeft zowel politieke als religieuze spanningen veroorzaakt, waardoor de regering van Ayid Ahmed het opneemt tegen het Tigray People's Liberation Front. Deze spanningen spaarden de orthodoxe kerk niet. De verschillen tussen de kerk en de autoriteiten in het conflict werden groter. De aartsbisschoppen van de Tigray-regio (een door de burgeroorlog getroffen regio) werden door de Heilige Synode in Addis Abeba, de hoofdstad van Ethiopië, in de steek gelaten. Enerzijds noemde Patriarch Abune Mathias het conflict 'genocidaal'. Sommige bisschoppen worden beschuldigd van het stimuleren van de oorlogsinspanningen van Abiy Ahmed tijdens het conflict in Tigray.
De gespannen situatie leidde tot een breuk tussen de Heilige Synode en de Mekele-kerk. De breuk vond plaats op 22 januari 2023, toen drie aartsbisschoppen van de Oromo-etnische gemeenschap 26 bisschoppen benoemden zonder de instemming van de Heilige Synode. Ze zouden de heilige synode, geleid door patriarch Abune Mathias, hebben beschuldigd van discriminatie van de Oromo-gemeenschap, discriminatie die volgens hen de gelovigen ertoe zou brengen de orthodoxe kerk te verlaten ten gunste van andere religies.
Als reactie hierop beloofde de Heilige Synode de Mekele-kerk te ontmoeten en een nieuwe verzoening te proberen. Patriarch Abune Mathias reisde deze week van Addis Abeba naar Mekele. De geplande ontmoeting ging echter niet door. De aartsbisschoppen van de regio wilden de patriarch niet ontmoeten. De delegatie kon alleen worden ontvangen door het interim-administratief hoofd van de Tigray-regio, Debretsion Gebremichal, voorzitter van het Tigray People's Liberation Front (TPLF), een radicale etnische organisatie in Tigray die een oorlog begon met de federale regering toen deze in november 2020 het noordelijke commando van de Ethiopische strijdkrachten aanviel.
De spanningen lopen op, de patriarch werd niet welkom geheten door zijn 'volk' en er was geen orthodoxe welkomstceremonie. Zijne Heiligheid ging alleen bidden op de muur van de kathedraal van Mekele. Het is de traditie van de Ethiopische Tewahodo-orthodoxe kerk om een patriarch te verwelkomen met een religieuze ceremonie met zondagsschoolliederen. Dit gebeurde niet toen Zijne Heiligheid Abune Mathias op 10 juli in Mekele aankwam, waar hij de dag doorbracht. Niettemin moest Zijne Heiligheid Abune Mathias het kamp voor intern ontheemden in Tigray bezoeken en hen humanitaire hulp bieden.
De reden voor deze weigering om de Patriarch te ontvangen werd niet gegeven. De Heilige Synode had de aartsbisschoppen van Mekele al geëxcommuniceerd, die later verklaarden dat ze het 'Selama'-patriarchaat hadden opgericht en de Heilige Synode van de Ethiopische Tewahedo-Orthodoxe Kerk hadden verlaten.
Hoe leidde een ultrapolitiek conflict tot de splitsing van de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk?
Het conflict begon begin november 2020, toen de federale regering de TPLF beschuldigde van een aanval op het Ethiopische leger dat in Tigray was gestationeerd. De regering in Addis Abeba besloot toen een offensief te lanceren in de Tigray-regio om de TPLF het zwijgen op te leggen. Volgens de auteur gaan de politieke spanningen veel verder terug.
Toen de Ethiopische premier Abiy Ahmed (winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede 2019) in 2018 aan de macht kwam, werd zijn overwinning niet gevierd door de Tigray Regional Authorities (TPLF), die het politieke leven van het land gedurende drie decennia hadden gedomineerd, maar werden uit de macht gezet en gemarginaliseerd. De regering beschuldigde de TPLF er echter van de oppositie te steunen, die de vrede in het land probeerde te destabiliseren. De etnische groep Tigrinya is een minderheid en vertegenwoordigt slechts 6% van de bevolking.
Het conflict heeft daarom oude geschillen nieuw leven ingeblazen en veel nieuwe actoren hebben zich erbij aangesloten. Deze omvatten de Amhara- en Afar-regio's die grenzen aan Tigray en Eritrea, die strijdkrachten hebben gestuurd om de regering te steunen tegen de TPLF.
De gevechten hebben geleid tot duizenden doden en honderdduizenden ontheemden, waardoor het land in een diepe humanitaire crisis is gestort, met enorme materiële schade, variërend van bombardementen op ziekenhuizen, scholen en kerken tot massale buitengerechtelijke executies en het blokkeren van humanitaire hulp aan behoeftigen.
Een situatie die twijfel doet rijzen over de Nobelprijs voor de vrede die is toegekend aan Abiy Ahmed, die zijn eigen bevolking zou moeten beschermen, maar in plaats daarvan zich omdraait en oorlog voert tegen burgers, een oorlog die, hoewel hij is verklaard, op de lange termijn zou kunnen ontaarden, waardoor de regio zou veranderen in een bakermat van terrorisme en de Hoorn van Afrika zou kunnen destabiliseren, gezien de geopolitieke situatie.
In het licht van deze bloedige situatie die de regio Tigray heeft geschokt, zou de Heilige Synode, de hoogste autoriteit van de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk, door de bisschoppen van Tigray ervan zijn beschuldigd de militaire operaties van de regering van premier Abiy Ahmed, die honderdduizenden doden hebben geëist, nooit te hebben veroordeeld en geen humanitaire hulp aan Tigray te hebben verleend.
Dit is de kritiek die de aartsbisschoppen van de regio Tigray zouden hebben geuit op hun superieuren. Ze kondigden toen hun voornemen aan om een kerk te stichten die onafhankelijk was van de synode van Addis Abeba. De instelling die nu geleid wordt door Patriarch Abune Mathias vertegenwoordigt 40% van de gelovigen in dit land met 115 miljoen inwoners. Het land, dat twee jaar burgeroorlog achter de rug heeft, loopt ernstig gevaar te ontaarden in een politieke en gemeenschapscrisis als gevolg van het schisma dat zich al heeft voorgedaan in de orthodoxe kerk.
Een ander demarcatiepunt dat het schisma ondersteunt, is volgens de weerspannige aartsbisschoppen het culturele en taalkundige probleem. Ze hekelden het gebrek aan diversiteit en inclusiviteit in de kerk in Addis Abeba. Met name de eenheid van de patriarchen van de kerk werd ondermijnd tijdens de aanhoudende burgeroorlog in Tigray.
De actieve oorlog eindigde in november 2022, toen de twee strijdende partijen de Overeenkomst van Pretoria ondertekenden. Een overwinning gevierd door de Ethiopische Kerk. De aartsbisschoppen van Tigray feliciteerden de federale regering met haar inspanningen om de vijandelijkheden te beëindigen.
Herhaalt de geschiedenis zich in Ethiopië?
In 1991 splitste de Ethiopische Tewahodo-kerk zich weer in tweeën, na de benoeming van een nieuwe patriarch onder het Ethiopisch Democratisch Volksfront (EPRDF) en het einde van het militair-marxistische Derg-regime.
In die tijd was patriarch Abune Merkorios met pensioen gegaan om zijn afdeling in de Verenigde Staten te stichten, waarmee hij zich losmaakte van de Heilige Synode. 27 jaar lang was de Orthodoxe Kerk verdeeld, met twee patriarchen aan het hoofd: de 'Synode van Binnenlandse Zaken' en de 'Synode van Ballingschap'.
De regering van Ethiopië, geleid door Ayid Ahmed, was de man die verantwoordelijk was voor de verzoening van deze twee synodes zodra hij in 2018 aan de macht kwam. Hij speelde een rol bij het vormgeven van de vroegere en huidige bestemming van de kerk. Voor hem is er geen Ethiopië zonder de orthodoxe kerk, een relatie tussen staat en kerk die altijd moet worden gehandhaafd om de stabiliteit van deze natie te waarborgen. Hij riep ook op tot een historische verzoening met buurland Eritrea, waarmee een einde komt aan het grensgeschil dat deze twee landen in de Hoorn van Afrika al jaren tegen elkaar uitvechten.
Na 27 jaar schisma was in 2018 toenadering mogelijk. Het einde van het schisma werd uitgeroepen en de twee patriarchaten erkenden het bestaan van één synode. Daartoe moest patriarch Abune Merkerios terugkeren naar Ethiopië en de positie van Zijne Heiligheid van de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk van Tewahodo op zich nemen, een positie die hij zal bekleden tot aan zijn dood, wanneer hij zal worden opgevolgd door de huidige patriarch Abune Mathias.
De Wereldraad van Kerken erkende later de verzoening en het einde van het schisma en prees Ayid Ahmed voor haar inzet voor de verzoening van de twee synodes en voor het bevorderen van vrede en eenheid in de Kerk. De excommunicatie van de tijdens het schisma benoemde aartsbisschoppen werd opgeheven door de Heilige Synode.
Wat voor soort bemiddeling om te promoten?
Op dit moment is lokale bemiddeling niet in staat om de twee partijen bij elkaar te brengen. Dit komt omdat patriarch Abune Mathias niet accepteert dat de regering van Ahmed kan bemiddelen, gezien alles wat de regering van Addis Abeba de bevolking van Tigray heeft aangedaan. Tijdens de oorlog verslechterden de betrekkingen tussen kerk en staat. Premier Ayid Ahmed nodigde de twee synodes uit voor dialoog, maar dat is nooit gebeurd. Patriarch Abune Mathias beschuldigde de regering ervan geëxcommuniceerde bisschoppen te erkennen. Geconfronteerd met de groeiende spanning tussen de orthodoxe kerk in Addis Abeba en de dissidente bisschoppen, stuurde de patriarch een krachtige boodschap naar de regering, waarin hij haar verbood zich te mengen in de religieuze en canonieke aangelegenheden van de kerk.
Welke bemiddeling zal nodig zijn om de twee synodes met elkaar te verzoenen? Wat als externe bemiddeling de voorkeur heeft, aangezien de lokale autoriteiten beperkt zijn in de uitoefening van hun verzoeningsopdracht? Zou de Wereldraad van Kerken, die zich al inzet voor kerkelijke eenheid, de neutrale instelling zijn om deze dialoog op gang te brengen en te werken aan verzoening?
Foto's genomen van eotc.tv