Heilige van de dag voor 16 januari: heilige Marcellus I, paus en martelaar

By Alessia Salani On Jan 16, 2023

Marcellus I was de 30e bisschop van Rome en paus van de katholieke kerk van 27 mei 308 tot 16 januari 309.

Hij wordt vereerd als een heilige door de katholieke kerk en de orthodoxe kerken.

Het leven van Marcellus I

Volgens de 'Liberiaanse Catalogus' werd Marcellus, een Romein, rond het midden van 308 door de Romeinse geestelijkheid tot paus gekozen.

Marcellinus zou al eind 306 zijn gekozen als Marcellinus' opvolger, maar kon pas op 27 mei 308 worden ingewijd en de troon in bezit nemen.

Bij zijn officiële hemelvaart trof hij de kerk in een rampzalige situatie aan.

Ontmoetingsplaatsen en enkele begraafplaatsen waren in beslag genomen en gewone activiteiten waren onderbroken.

Daarnaast waren er interne onenigheden ontstaan vanwege het grote aantal mensen dat tijdens de vervolging het geloof had afgezworen en die, onder leiding van een afvallige, beweerde weer tot de communie te zijn toegelaten zonder boete te doen, omdat, naar hun mening, de lange leegstand van de apostolische zetel na de troonsafstand van paus Marcellinus zelf betekende dat deze procedures achterhaald en achterhaald waren.

Eenmaal verkozen, begon Marcellinus onmiddellijk met het reorganiseren van de kerk.

Volgens het Liber Pontificalis verdeelde hij het grootstedelijk gebied in 25 districten (tituli), vergelijkbaar met de huidige parochies, aan het hoofd waarvan een presbyter stond die toezicht hield op de voorbereiding van catechumenen, doop, boetedoening, liturgische vieringen en de zorg voor van begraafplaatsen en gedenkplaatsen.

Zijn naam is echter vooral verbonden met de oprichting van de Novella-begraafplaats (Cœmeterium Novellœ), aan de Via Salaria, tegenover de begraafplaats van Priscilla.

Het Liber Pontificalis meldde: Hic fecit cymiterium Novellae via Salaria et XXV titulos in urbe Roma constituit quasi diœcesis propter baptismum et pœnitentiam multorum qui convertebantur ex paganis et propter sepulturas Inartyrum.

Aan het begin van de 7e eeuw waren er waarschijnlijk 25 titulaire kerken in Rome, en er is een historische traditie die meldt hoe het kerkelijk bestuur werd hervormd na de vervolging van Diocletianus, dus de samensteller van het Liber Pontificalis schreef het toe aan Marcellus.

Het werk van de paus werd echter al snel onderbroken door de Lapsi-controverse.

Marcellus, een groot voorstander van de oude tradities, verhardde zijn positie en eiste boetedoening van degenen die opnieuw wilden worden toegelaten.

Als bewijs van deze stelling is er het motto dat door paus Damasus I voor zijn graf is gecomponeerd: “Ware pastoor, omdat hij aan de lapsi de verplichting toonde die zij hadden om hun misdaad te boeten met boetetranen, werd hij door die ellendelingen beschouwd als een verschrikkelijke vijand.

Vandaar de woede, de haat, de onenigheid, de opruiing, de dood.

Vanwege de misdaad van iemand die zelfs tijdens de vrede Christus verloochende, werd Marcellus gedeporteerd, een slachtoffer van de wreedheid van een tiran'.

Hierdoor ontstond er een partij die zich tegen de paus verzette en braken er ruzies, opstanden en bloedbaden uit. Maxentius, die geloof hechtte aan de beschuldigingen van de turbulenties, hield Marcellus verantwoordelijk voor de rellen en verbande hem naar een plek die nog onbekend is.

Dit alles vond eind 308 of begin 309 plaats, volgens de 'Liberiaanse Catalogus', die spreekt van een pontificaat van niet langer dan 1 jaar, 6 (of 7) maanden en 20 dagen.

Marcellus stierf kort na zijn vertrek uit Rome in ballingschap en werd onmiddellijk als heilige vereerd.

Volgens het Depositio episcoporum, de 'Chronography' van 354 en andere documenten, valt zijn feestdag op 16 januari.

Desondanks zijn zowel de plaats van zijn ballingschap als de exacte datum van zijn overlijden, vermoedelijk rond 16 januari, onbekend.

Het is echter zeker, volgens de Hieronymic Martyrology, dat hij werd overgebracht naar Rome en begraven op de begraafplaats van Priscilla.

Zijn stoffelijk overschot wordt gelegd in de oude groene basalt urn bij het hoofdaltaar van de kerk van San Marcello al Corso.

Marcellus en de Passio Marcelli

In het Liber Pontificalis en het Romeinse brevier wordt een andere versie van de dood van Marcellus vermeld, een versie die is overgeleverd van een 5e-eeuwse Passio Marcelli in de Acta Sanctorum: Maxentius, woedend over de reorganisatie van de kerk die door Marcellus was ondernomen, eiste van de paus dat hij afstand doet van zijn bisschoppelijke waardigheid en opoffering aan heidense goden, net als zijn voorganger.

Na zijn weigering werd hij veroordeeld om als slaaf te werken op een poststation (catabulum) in Rome.

Na negen maanden werd hij vrijgelaten door de Romeinse geestelijkheid, maar werd opnieuw veroordeeld voor het inwijden van het huis van de matrone Lucina nabij de Via Lata.

De veroordeling bestond uit het verzorgen van de paarden die op dezelfde catabulum gestald waren.

Een paar dagen later stierf Marcellus.

Deze versie is misschien gemaakt om op de een of andere manier de plaats van het martelaarschap van de paus te lokaliseren: de titel van Marcellus, die zich in de buurt van het openbare postkantoor bevond, vandaar de naam 'San Marcello in catàbulo'.

Om deze reden wordt hij beschouwd als de patroonheilige van stalmannen en paardenfokkers.

De huidige kerk van San Marcello al Corso dateert uit het begin van de 16e eeuw en is waarschijnlijk gebouwd op de overblijfselen van de vorige kerk, die op zijn beurt mogelijk op de plaats heeft gestaan van het katabulum waar Marcellus stierf.

De hypothese van Theodor Mommsen over Marcellus

Volgens de beroemde Duitse geleerde Theodor Mommsen zou Marcellinus niet de bisschop van Rome zijn geweest, maar een eenvoudige Romeinse presbyter aan wie het regentschap van het kerkelijk bestuur was toevertrouwd tijdens de laatste periode van de vacature van de troon van Peter.

Volgens deze theorie zou 16 januari 309 niets anders zijn dan de sterfdatum van Marcellinus (niet langer paus sinds zijn troonsafstand op 25 oktober 304), die zou worden opgevolgd door paus Eusebius.

Deze hypothese zou worden bevestigd door het feit dat in sommige catalogi slechts één paus wordt genoemd, soms Marcellinus en soms Marcellinus genoemd, alsof men Marcellinus wil verloochenen of de twee namen tot één wil verwarren.

Er is echter geen historisch bewijs om deze stelling te ondersteunen.