De werken van lichamelijke barmhartigheid – Het begraven van de doden
De door de Kerk aanbevolen Werken van Barmhartigheid hebben geen prioriteit boven elkaar, maar zijn allemaal van even groot belang
Het is een begrafenis die Courbert, een Franse schilder die in strijd is met de idealistische academische traditie van zijn tijd, ons laat zien in zijn grote schilderij (6x3m) uit 1849, bewaard in het Musée d'Orsay. Dit is hoe de begrafenis van een overleden persoon gewoonlijk begint, en Courbert (1818/1887) portretteerde hiervoor vijftig mensen uit zijn dorp in Ornans, in een poging de verschillende houdingen te identificeren die gewoonlijk de deelnemers aan begrafenisceremonies bezielen. Hier zijn het allemaal gewone mensen, zoals de overledene wiens kist nauwelijks zichtbaar is, bedekt met een witte doek, bij een graf een schedel en een kruisbeeld dat bijna verlegen boven de groep uittorent. De kleuren zijn aards, donker, zacht, het licht diffuus en onbepaald, waardoor de lichamelijkheid van de figuren, gerangschikt in een enkele horizontale massa, goed wordt benadrukt, overhangend door een geelachtige kleur die vervaagt met het grijsgroen van de lucht. Beschouwd als de grondlegger van het realisme, kreeg Courbert zeer zware kritiek, vooral vanwege dit schilderij dat werd beschouwd als een eerbetoon aan vulgariteit en lelijkheid, omdat het beslist in strijd was met de idealen van het classicisme en de romantiek.
Hij presenteert ons ook de realiteit zoals die is, zonder verfraaiingen, in schril contrast met de burgerlijke cultuur van die tijd, waarbij hij op ongemakkelijke wijze het belang van rituelen bagatelliseert. Courbert onderzoekt inderdaad de psychologie van de personages, en zoals nog steeds het geval is, merkt hij het gebabbel van sommigen op, het gebrek aan deelname aan de pijn, degenen die zich omdraaien om anderen te observeren, degenen die voor het gemak aanwezig zijn. Onbewust van wat er gebeurt zijn de misdienaars die om uitleg vragen of net zo onverschillig blijven als de serieuze priester bij het uitvoeren van de ritus. Tussen de menigte die voor een ruig landschap staat, vallen de opvallend rood geklede priesters, de donkere gewaden, de witte mutsen van de vrouwen en de zwerfhond op die de groep nadert, wat de waarheidsgetrouwheid van een gewone menselijke activiteit onthult.
Van een heel andere spirituele intensiteit is de ‘Begrafenis van het Lichaam van Christus’, uitgevoerd in 1602/1606, nu in de Borghese Galerij, door de Vlaamse schilder Peter Paul Rubens (1577/1640). Ook hier doet de auteur een zorgvuldig psychologisch onderzoek naar de personages, maar ze onthullen een intense deelname aan de gebeurtenis en lijken de kijker mee te nemen in dit drama van de dood. Rubens had grote bewondering voor Caravaggio's schilderij met hetzelfde onderwerp en werkte het binnen een jaar na Caravaggio's dood in 1610 in Antwerpen uit, los van het originele werk. Als zoon van protestanten bekeerde hij zich op 14-jarige leeftijd tot het christendom en begon zijn stage in plaatselijke werkplaatsen voordat hij werd benoemd tot meester van het Antwerpse Schildersgilde. Hij kreeg al snel grote opdrachten van edelen in Frankrijk, Spanje en Italië en stierf in Antwerpen.
Rubens plaatst in dit werk een grote donkere boog bovenaan, een symbool van de dood, maakt van Christus een zwaar menselijk lichaam dat bijna met tegenzin in het graf wordt geplaatst. Hem laten gaan is de jonge s. John is van plan de Maagd te steunen die treurend haar blik naar boven richt, alsof ze om hulp vraagt bij het uitvoeren van een handeling die even moeilijk als pijnlijk is. Christus, sterk verlicht, toont de kneuzingen van martelingen, terwijl de oude man aan de rechterkant Nicodemus zou kunnen zijn met het gezicht van St. Philip Neri. Deze laatste lijkt, terwijl hij zijn gerimpelde blik wendt, uitdrukking te willen geven aan de moeilijkheden die zich hebben voorgedaan bij de uitvoering van de begrafenis en de daarbij betrokken procedure. Het licht valt beslissend op het prachtige gezicht van Christus, van de Magdalena in een bijna verwarde houding, misschien als een herinnering aan haar verleden, waardoor de andere personages meer in de schaduw blijven, om dat tragische moment te versterken en de diepe pijn te respecteren die alle personages ervaren. . Het hele drama wordt verzacht door de warme kleuren, die contrasteren met de donkerdere, maar gedempte kleuren die contrasteren met het wit van het lichaam en de lijkwade van Christus, en het tragische moment op een boeiende manier uitleggen.
Het begraven van de doden is zeker een moeilijke taak, en vooral de laatste tijd is het de zee die deze taak vervult. Hoe vaak hebben we niet gehoord over deze slachtoffers van de zee: vissers of immigranten. Lorenzo Viani, een bekende hedendaagse kunstenaar uit Viareggio, denkt na over deze kwestie en laat een zeer belangrijk werk achter, “Blessing of the Dead of the Sea” uit 1914/16, in het museum van Viareggio. De echte hoofdrolspeler is het verdriet van de vrouwen die in gelaten aanvaarding zij aan zij staan terwijl ze hun inmiddels weeskinderen vasthouden. De compacte zwarte kleur van hun gewaden brengt deze gezichten naar voren die nu maskers van verdriet zijn, waaronder een jeugdig, lief gezicht dat bijna doet denken aan het gezicht van de Madonna. Zwarte figuren voor een donkergrijze zee, nauwelijks gemarkeerd door een paar kleine witte golven, die vol vertrouwen wachtten en de rozenkrans opzegden voor de terugkeer van hun dierbaren, die ze nooit meer zullen zien. Tradities die in stand worden gehouden door het geloof, gereguleerd door het onverbiddelijke verstrijken van de tijd, worden door de auteur uitgedrukt met sterke chromatiek, platte volumes, met een rigide geometrische compositorische structuur.
De tragedie, de angst van het wachten, het samenvouwen van de handen, de omhelzing van de schipbreukeling, het tegen zich aan drukken van de kinderen die zich al hebben neergelegd bij het tragische lot, roepen overweldigende emoties op. De Viani schrijft: “Zelfs de zee, een uitgeroeid kerkhof, werd vanmorgen bij zonsopgang gezegend…. De families van de vermisten verzamelen zich rond het kerkje... de priester heft zijn arm op en de zegen druipt over de zee van lood.' Beelden en woorden vatten effectief de realiteit van dit laatste samen werk van lichamelijke barmhartigheid, dat iedereen uitnodigt tot reflectie.
