De korporale werken van barmhartigheid – Gevangenen bezoeken
De door de Kerk aanbevolen Werken van Barmhartigheid hebben geen prioriteit boven elkaar, maar zijn allemaal van even groot belang
Wat er door de geest van een gevangene gaat, kunnen we ons voorstellen: spijt, haat, schuldgevoel, genegenheid; Maar wat er door de geest en het hart van Sint-Pieter ging terwijl hij in de gevangenis zat, konden we ons nooit voorstellen.
Zijn geloof in de hulp die God hem kon geven, via zijn vriend-meester Jezus, had hem beslist nooit in de steek gelaten, maar het bezoek van een engel moet wonderbaarlijk onverwacht zijn geweest. Dit werk van Barmhartigheid werd ons, zij het voor verschillende doeleinden, verteld door Raphael Sanzio in de Vaticaanse kamers. Het werk heeft in feite de titel ‘De bevrijding van Sint-Pieter uit de gevangenis’ en werd van 1513 tot 1514 voor de kamers van Heliodorus uitgevoerd door Raphael, die door de critici van zijn tijd al werd beschouwd als ‘de schilder’, dat wil zeggen degene die die schildert door de genade van God, door natuurlijke gave en tot perfectie komt. In de Vaticaanse kamers, een paar meter van hem vandaan, in de Sixtijnse Kapel, werkte Michelangelo, oprecht enorm bewonderd door Rafaël. Maar ondanks Michelangelo's kwelling, twijfel en angst verzet hij zich tegen de harmonie van het geheel die voortkomt uit zijn eigen visie op een geordende wereld, gebouwd door Gods genade, waaraan hij elk succes erkent en waarvoor hij altijd sereen dankbaar zal zijn.
De ruimte van de kamer die aan de auteur ter beschikking wordt gesteld, is beperkt omdat deze wordt onderbroken door een raam, maar de auteur slaagt erin alles zo architectonisch perfect in te richten dat we alleen de schoonheid van het verhaal waarnemen (Hand. Opb.12:5-12). In het midden van de compositie, achter de tralies, benadrukt het sterke licht van de engel, een teken van goddelijke tussenkomst, de glans van het metalen pantser van de slapende soldaten. Aan de rechterkant, beschermd door de engel, ziet Petrus, met een berustend gezicht en lijdend onder de hardheid van de beproeving, de kettingen vallen, loopt tussen de bewakers door, verzonken in een onnatuurlijke slaap, en beweegt zich richting de vrijheid: het is de zekerheid van het wonder dat is volbracht. Wat dit meesterwerk zo spectaculair maakt, is het licht dat in de verschillende delen van het schilderij wordt vermenigvuldigd: van het koude witte licht van de kwartmaan tussen de wolken, de roodachtige aurora van de horizon, het flitsen van fakkels. Deze lichten die de duisternis van de cel doorboren, het verblindende licht van de engel, een teken dat Gods genadige macht manifesteert, en elk voortreffelijk bestudeerd detail maken de episode realistisch, natuurlijk maar vooral ontroerend.
Van een heel ander kaliber is het strafbad Portoferraio van Telemaco Signorini (1835/1901), een Toscaanse Macchiaiolo, die ons meeneemt naar meer gevangenen die in de rij staan om hun respect te betuigen aan een groep bezoekers, geëxecuteerd tussen 1893/1894, nu in het Pitti-paleis. Deze zijn opgesteld in twee parallelle, tegengestelde rijen terwijl ze plaats maken voor een kleine groep bewakers en leiders die trots zijn op hun rol. De kettingen om hun polsen, de versleten uniformen, de gezichten die een verplichte onderwerping en overgave tonen, versterken het psychologische ongemak van hun toestand. Om het bezoek aan de gevangenen in Portoferraio realistischer en waarheidsgetrouwer te illustreren, toont Signorini de ‘beroemde’ Lucaanse bandiet Carmine Crocco op de eerste rij tussen de gevangenen. Het licht helpt dat gevoel van drama te vergroten, waardoor de blik teruggaat naar het midden van de lege kamer, naar de onderwerpen die hulpeloos en toch in perspectief zijn geplaatst. Het komt er dus op neer dat elk detail wordt geëlimineerd dat niet dient om de betekenis weer te geven van de onverbiddelijke veroordeling die de samenleving, soms ten onrechte, aan de mens heeft opgelegd.
De situatie van ernstige sociale, morele en fysieke ontberingen waar de gevangenen in de strafbaden eeuwenlang onder te lijden hebben gehad, die in 1862 door de Ricasoli-commissie werden afgeschaft en, in 1891 door de geachte Zanardelli, al in de 1500e eeuw, was het onderwerp van inzet van opeenvolgende pausen door de eeuwen heen. Aan het einde van de 1500e eeuw besloot de paus tot de oprichting van een commissaris die de rechten van de gevangenen verdedigde, waarbij hij beval dat er een minimum aan spirituele hulp gegarandeerd moest worden: “Er zijn afbeeldingen van NS Jezus Christus en van de Meest Glorieuze Maagd Maria en van de heiligen … controleren of ze biechten en de communie doen … en hen een gezegende kroon overhandigen” (V. Paglia 1980).
Signorini's schilderij komt niet dichter bij de huidige situatie in onze modernere en tolerantere gevangenissen, maar de situatie van de gevangene blijft ernstig. Timothy Schmalz, een groot hedendaags kunstenaar, verbaast met zijn plastic oplossingen die over de hele wereld een teken van vermaning zijn. In feite is het werk van barmhartigheid van bezoekende gevangenen door hem gesynthetiseerd in een sculptuur die de afbeelding van de menselijke figuur niet nodig heeft. De twee armen die naar buiten lijken te zwaaien, in hun beweging verhinderd door de sterke tralies, geven meer uitdrukking aan een gezicht dat dat drama ervaart. Het zijn de huilende handen van Christus die uitnodigen om barmhartigheid; het is een pleidooi om hulp dat welsprekender is dan welk woord dan ook, met als doel de hardheid van de harten te ontroeren. Gevangenen die vaak minachtende kritiek krijgen, vragen vaker wel dan niet om vergeving, zoals het gebed van een gevangene van Regina Coeli-Rome, geformuleerd in 1958 en geciteerd aan het begin van het boek ‘THE CHURCH IN PRISON’ door Antonio Parente
“Laat de rechtvaardigheid van de mensen afhangen van Uw goddelijke gerechtigheid, en laat de straf die we ondergaan een verzoening zijn voor de fouten die U alleen kent en waarvan U alleen verlost… U geeft ons eer, U hernieuwt de banden van de liefde, U troost onze geliefden degenen: Gij bespoedigt de dag van onze bevrijding.”
Zoektocht naar misericordia, voorstel van Chiesa, en het is een van de moeilijkste dingen om te leren, maar de straat van Signore is oneindig, want een straat die de mogelijkheid biedt om naar de stad te gaan, kan worden gebruikt om de cappellano preposto te bereiken , voor het morele en spirituele leven van onze gelukkigen.