De geestelijke werken van barmhartigheid – Vergeven van overtredingen
De door de Kerk aanbevolen Werken van Barmhartigheid hebben geen prioriteit boven elkaar, maar zijn allemaal van even groot belang
Hoe kunnen overtredingen vergeven worden? Wie kan deze vraag beantwoorden? Kan Genade van pijn naar vergeving? Er zijn mensen die niet met woorden hebben geantwoord, maar met een uitvoerbaar en onuitwisbaar voorbeeld.
Ook sommige kunstenaars hebben het doorstaan lijden en de vergeving samengevat in enkele afbeeldingen die niet alleen meesterwerken van kunst blijven, maar bovenal een reden tot reflectie en lering. Bramante's "Christus bij de zuil" (1444/1514) zou minstens een paar minuten bekeken moeten worden om een gedeeltelijk antwoord op de oorspronkelijke vraag te krijgen.
De auteur, geboren in een arm gezin in de buurt van Urbino, werd opgeleid in het milieu van de familie Montefeltro en werd al snel naar Milaan geroepen, waar hij architectonische werken van groot belang achterliet. Hij heeft niet de reputatie een groot schilder te zijn, maar dit schilderij uit 1490 in het Brera Museum is het enige paneelschilderij met zekere toeschrijving, en het is van zo'n schoonheid dat het ons betoverd achterlaat. Zoals we weten, werd het hele leven van Christus geleefd, boven alles, voor de vergeving van zonden.
De iconografie uit die tijd, vóór de kruisiging, beeldde Jezus af terwijl hij werd vastgebonden en door geselaars werd mishandeld op de plek waar hij werd ondervraagd en gemarteld.
Bramante daarentegen elimineert de andere personages en toont ons alleen Jezus ten halven lijve, met een gezicht van unieke schoonheid en spiritualiteit, met een zorgvuldige analyse van de details die die heldere ogen definiëren, waaruit een transparante traan valt, een teken van dat medelijden meer voor de folteraars dan voor Zijn lot. Het plaatst het gezwollen linkeroog in de schaduw, terwijl het de halfopen mond van de Meester laat zien in de handeling van het spreken tot degenen die Hem sloegen, een dialoog die zeker uitnodigt tot bekering en vergeving.
De frontale verlichting produceert een spel van gekleurde reflecties, van het heldere blond en azuurblauw tot het roodachtige van haar en baard, terwijl de musculatuur van de torso van dat perfecte lichaam, vastgeklemd door dikke touwen, vastgebonden aan een renaissancepilaar, wordt benadrukt. Tussen Christus' hoofd en schouders, door een open raam, is een landschap duidelijk zichtbaar, dat de sereniteit van de schepping laat zien, terwijl een gouden pyx op de vensterbank is geplaatst, die verwijst naar de eucharistie.
Het is niet eenvoudig om verdriet en barmhartige vergeving te synthetiseren door middel van een beeld; William Bouguereau (1825/19059) slaagde met de “Pieta” uit 1825 (lang eigendom van Mel Gibson). Van Engelse afkomst en katholieke denominatie, produceerde hij werken van hoge kwaliteit, gekenmerkt door zijn bekwame picturale meesterschap afgeleid van de anatomische en realistische studie van zijn tijd. In dit schilderij omarmt Onze Lieve Vrouw liefdevol het lichaam van Jezus na de kruisiging.
Het goud van de halo's, versierd met neoklassieke decoratie, achter de zwarte mantel, zonder clair-obscur en volume, versterkt de rouwende uitdrukking van de Maagd. In de schaduw zijn de grote donkere ogen rood gekleurd door de tranen die zichtbaar over haar gezicht stromen; haar lippen gesloten door de kracht van vergeving, niet in staat om zelfs maar een klaagzang uit te spreken. Ze spreekt haar stille geween uit dat lijkt te vragen waarom er zoveel slechtheid is begaan, terwijl ze haar Zoon, van het kruis gelegd, tegen haar met genade gevulde hart klemt, zijn hoofd rustend op Moeders schouder.
Maar dichter bij onze tijd staat Tissots picturale interpretatie van de verloren zoon. Aanvankelijk een uitstekende vertolker van de 19e-eeuwse Parijse wereldlijkheid, verhuisde hij na een mystieke crisis naar Palestina waar hij tien jaar lang het Nieuwe Testament bestudeerde. James Tissot, geboren in Nantes in 1836, maakte honderden prenten en illustraties met betrekking tot verschillende episodes in het leven van Jezus.
De “Terugkeer” stelt de man van alle tijden voor om zichzelf, door de fasen en fouten van het leven heen, te spiegelen in de verloren zoon. Het schilderij toont ons de omhelzing tussen vader en zoon in een haven die doet denken aan zijn Nantes, waar een kudde varkens op het punt staat om op een schip te worden geladen, terwijl de broer onbewogen, aan de rechterkant van de boot, de scène bekijkt, als een duidelijke verwijzing naar de parabel.
Tissot brengt door middel van een spel van licht en schaduw de druk over die op de harten van de twee personages drukt: de zoon buigt zijn benen bijna plotseling als hij zijn vader ziet, en de ouder die bij het zien van de zoon zijn hoed laat vallen en zich buigt om hem te omhelzen.
Het gezicht van de jongeman verdwijnt bijna in de armen van de ouder, terwijl zijn handen zich vastklampen aan de vader, die op zijn beurt het hoofd van de zoon streelt en met vergeving de verloren waardigheid lijkt te herstellen. Alles betrekt de kijker van het werk emotioneel en lijkt de sterke emotie te bedoelen die de protagonisten voelen.
De tederheid van dit gebaar, zo doeltreffend geïllustreerd door Jakobus, samen met de bewonderenswaardige voorbeelden van Jezus, Maria en de grote heiligen, kan ons zeker de kracht geven om ook dit werk van barmhartigheid te doen.
