Τα Σωματικά Έργα του Ελέους – Για να Προστατέψετε τους Προσκυνητές
Τα Έργα του Ελέους που προτείνει η Εκκλησία δεν έχουν προτεραιότητα το ένα έναντι του άλλου, αλλά όλα έχουν την ίδια σημασία
Ένα από τα έργα του δεκανέα έλεος που μας αγγίζει πολύ στενά σήμερα, δεδομένης της κοινωνικής κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε, είναι η υποδοχή αγνώστων και η στέγαση προσκυνητών.
Με τον όρο προσκυνητής εννοούμε τον ξένο, τον περιπλανώμενο που μετακινείται από το ένα μέρος στο άλλο συχνά μέσα στη φτώχεια και την ανησυχία αναζητώντας έναν ασφαλή και επιθυμητό προορισμό. Τόσοι ήταν οι προσκυνητές, μερικές φορές απειλούμενοι με θάνατο, που έπρεπε να αφήσουν τα πάντα πίσω τους και να αντιμετωπίσουν επικίνδυνα μονοπάτια. Ο Καραβάτζιο (1571/1610) έκανε ένα αριστούργημα στο συγκεκριμένο γεγονός. Το «Rest in Egypt», στην γκαλερί Doria Panphili (1597), στην πραγματικότητα, αφηγείται ακριβώς την εποχή που ο Ιωσήφ, προκειμένου να σώσει τα αγαπημένα του πρόσωπα, αντιμετώπισε αυτό το οδυνηρό ταξίδι και έφτασε στην άγνωστη γη της Αιγύπτου.
Ο συγγραφέας, χάρη στη βαθιά του πίστη στο έλεος του Θεού, φαντάζεται το γεγονός με μια μοναδική τρυφερότητα, παίζει με τις βαθύτερες στοργές και ταπεινά επαναφέρει στην εικόνα, τη στιγμή της παύσης με μια εξαιρετικά αληθινή φυσικότητα. Είναι μια φτωχή οικογένεια που περιγράφει ο συγγραφέας. Η Μαίρη με το κεφάλι της ακουμπισμένο απαλά πάνω σε αυτό του γιου της, κοιμάται. Καθώς το ένα χέρι πέφτει πίσω στην αγκαλιά της, το άλλο προστατεύει και κρατά, μήπως πέσει, το παχουλό μωρό που, αγνοώντας τι συμβαίνει, κοιμάται ήσυχα στην αγκαλιά της μητέρας του. Ο Τζόζεφ ξύπνιος και σε εγρήγορση, καθισμένος πάνω στο σακουλάκι με τις προμήθειες που χαρακτηρίζουν τους αγρότες, όπως η φιάλη νερού, κρατά ανοιχτό ένα βιβλίο μουσικής. Ο Καραβάτζιο, χάρη στα εξαιρετικά ταλέντα του και τη μεγάλη δημιουργική του ικανότητα, φαντάζεται τι μπορεί να είχε συμβεί εκείνη την εποχή.
Εδώ συναντιούνται το θείο και το ανθρώπινο. Είναι ο Θεός που φροντίζει για την υποδοχή αυτών των προσκυνητών, με μια τρυφερότητα, με μια ευγένεια, με μια στοργική καλοσύνη πέρα από το έλεος που μπορεί να φανταστεί κανείς: στέλνει ακόμη και έναν άγγελο. Αυτός, με τόσο χαριτωμένα και φωτεινά σχήματα, στο κέντρο του γκρουπ, αντικαθιστά το ανθρώπινο πρόσωπο και ερμηνεύει ένα απαλό τραγούδι και μελωδική μουσική, ίσως και νανούρισμα, στο βιολί. Το πανόραμα που ανοίγεται πίσω από τις φιγούρες είναι εντυπωσιακό. είναι η φύση με τα δροσερά της καταφύγια που τους προστατεύει. Τα πάντα αποτυπώνονται με ένα απαλό, βραδινό φως, με ζεστούς τόνους και γλυκά χρωματικά εφέ που δείχνουν μια λεπτομερή ανάλυση κάθε λεπτομέρειας και αιώνιαζαν τη στιγμή ξεκούρασης, που αξίζει στο τέλος μιας κουραστικής μέρας. Αλλά ο ορμητικός χαρακτήρας του και η επιθυμία του να απεικονίσει την αληθινή, μερικές φορές βάναυση πραγματικότητα της ζωής τον οδήγησαν στα σοκάκια της πόλης της Ρώμης, όπου, νέος ακόμη, πήγε να μάθει την τέχνη της ζωγραφικής. Ο Καραβάτζιο παλεύει να συνδυάσει το μεσημεριανό γεύμα και το δείπνο γιατί μερικά από τα έργα του θεωρούνται βάναυσος ρεαλισμός και όχι πολύ αξιοπρεπή.
Ήταν ο καρδινάλιος Μποργκέζε που κατάλαβε τις μεγάλες ικανότητες του καλλιτέχνη και του ανατέθηκε το 1604/1606 το έργο της ζωγραφικής στην εκκλησία του Αγίου Αυγουστίνου στη Ρώμη, της Παναγίας των Προσκυνητών αφιερωμένη στον Οίκο του Λορέτο. Σε αυτόν τον πίνακα απέχουμε πλέον πολύ από τις παραδοσιακές ιερές εικόνες όπου η Παναγία συχνά απεικονίζεται με αγγέλους, ενθρονισμένη και φορώντας, κατά καιρούς, βασιλική ενδυμασία. Η Madonna and Child, αντιμετωπίζει το κατώφλι ενός ταπεινού σπιτιού, έχει σεμνά ρούχα και το τυπικό χτένισμα των γυναικών του λαού. Έχει λεπτά χαρακτηριστικά και παρατηρεί με προσοχή τους δύο ταξιδιώτες που έχουν έρθει να προσευχηθούν στο σπίτι του Λορέτο και που έκπληκτοι που βρέθηκαν μπροστά στη Μαρία, γονατίζουν με σταυρωμένα χέρια. Το προσκύνημα εκείνες τις μέρες γινόταν με τα πόδια, και στο Ιωβηλαίο του 1600 ο Καραβάτζιο είχε σίγουρα παρατηρήσει εκείνους τους φτωχούς ανθρώπους που ήταν τόσο πλούσιοι στην πίστη που αντιμετώπιζαν μεγάλα ταξίδια και μεγάλες δυσκολίες. Ακόμη και το Παιδί, καλά συγκρατημένο από την αγκαλιά της μητέρας του, σηκώνει το μικρό δάχτυλο του δεξιού του χεριού και γυρίζει να κοιτάξει με ήπιο ενδιαφέρον τους προσκυνητές με φτωχά, νηματώδη ρούχα με αγωνία. Οι καφέ και κοκκινωπές αποχρώσεις, το φως βοσκής που αναδεικνύει κάθε αινιγματική λεπτομέρεια, κάνουν αυτό το έργο μια συγκινητική συμμετοχή στις ζωές των ταπεινών και περιθωριοποιημένων.
Τα αριστουργήματά του, συχνά περιφρονημένα από τους άρχοντες της εποχής του, λένε αντ' αυτού αυτή την αληθινή πραγματικότητα που απαιτεί σεβασμό προς την αξιοπρέπεια που ο Θεός ανέκαθεν αναγνώριζε στους φτωχούς και τους αμαρτωλούς, ανταποκρινόμενος σε όλους με το μεγάλο του έλεος.
Σίγουρα σήμερα η στάση όσων αναζητούν τη φιλοξενία στους τόπους μας, δεν έχουν πάντα αυτή την παραιτημένη και ταπεινή στάση όπως οι προσκυνητές που απεικονίζει ο Καραβάτζιο, αλλά είναι πάντα άνθρωποι σε δεινή θέση που δεν μπορούν να αρνηθούν τη φιλανθρωπία που υπαγορεύει το έλεος.